Koliko ti je poznat podatak da je tvrđava u Baču jedna od najznačajnijih i najbolje očuvanih srednjevekovnih utvrđenje na području Vojvodine? Ovo je priča koju ova znamenitost naše zemlje nesumljivo zaslužuje i nadam se da će pomoći da izađe iz senke svojih “prijateljica” Niške, Smederevske, Beogradske i Petrovaradinske tvrđave.

Zašto je nastala Tvrđava u Baču

Ovaj lokalitet na kome je tvrđava izgrađena je usko povezana sa rekom Dunav, odnosno prirodnom granicom među narodima i civilizacijama.

Jedan deo tvrđave nastao je u razdoblju između 1338. i 1342. godine, kada je kralj Karlo Robert Anžujski ojačavao granice kraljevstva. To je bilo za vreme uspona cara Dušana i međusobnih srpsko-ugarskih ratnih sukoba, što je kralj Karlo naveo u jednom pismu kao opasnost i razlog za preduzimanje radova na tvrđavi u Baču.

Kako je teklo građenje tvrđave

Radovi, dograđivanje i ojačavanje tvrđave trajalo je nepuna dva veka, a radove su vodili nadbiskupi, koji su često bili i župani. Ostao je zabeležen trud Petra II Varadija, humaniste, naučnika, ljubitelja umetnosti, koji je od 1495. do 1501. zaokružio graditeljski opus i produbio odbrambene vodene rovove oko tvrđave. Poslednja obnova Bačke tvrđave, pre pada u turske ruke, izvršena je za vreme fra Pavla Tomorija 1523-1526. godine. Odbrambeni sistem tada je bio zaokružen.

Zaminjivosti o lokalitetu Bačke tvrđave

Ova tvrđava se nalazi na prirodno uzdignutom terenu, nastalom meandriranjem reke. I dan danas postoji ograđeno podgrađe sa pravcem pružanja istok-zapad. U njega se ulazilo preko mosta i kroz ulaznu kulu sa kapijom. U severozapadnom delu meandra, na ostrvu, bio je smešten utvrđeni zamak do koga se stizalo prolaskom kroz izdvojeni barbakan, sa svih strana okružen vodom.

Što se tiče platoa na kome je podignuto utvrđenje, ono je relativno malih dimenzija i zahvata površinu od 8.700 m2. Osnova tvrđave je površine 5.600 m2, u obliku je trapezoida i kao takva prilagođena obliku terena.

Na uglovima se nekada nalazilo pet isturenih odbrambenih kula, međusobno povezanih bedemom širine 2 m i visine 12 m, sa streljačkim stazama. Kule su različitih oblika i dimenzija. Istočni deo tvrđave bio je najbolje branjen, pošto se tu nalazi branič-donžon kula i rezidencijalna palata, ekonomski objekti uz zapadni bedem i niz žitnih jama. Svi objekti bili su izgrađeni od opeke uz primenu kamena za dekorativne elemente.

Ova tvrđava je spolja izgledala dobro utvrđena, moćna, lepo oblikovana i dominirala je plodnom, bačkom ravnicom. Posebnu pažnju privlačila je kružna kula sa balkonima na kamenim konzolama.

U unutrašnjosti se isticala kula sa gotičkom kapelom na spratu, donžon kula – najdominantniji objekat tvrđave. Ona je pravilne kvadratne osnove, orijentisana dijagonalama prema stranama sveta, sa izdvojenim spiralnim stepeništem na severozapadnoj i isturenim nužnicima na severoistočnoj fasadi. Palate su krasili elementi od terakote, izvedeni u duhu rane italijanske renesanse.

Bačka tvrđava za vreme Osmanlija

Bač je prvi put pao u osmanske ruke 1526. godine, nakon bitke na Mohaču, kada je vojsku predvodio sultan Sulejman Veličanstveni. Zabeležena je uloga „cara“ Jovana Nenada, koji je 1527. godine povratio Bač, kao i to da se nakon njegove pogibije, srpski despot Stefan Berisavljević trudio da ojača sistem odbrane na ovom delu Dunava.

Osmanlije su konačno zaposele bačku trvrđavu 1529. godine, a vlast se uspostavila tek nakon 14 godina. U dužem periodu njihove dominacije tvrđava je bila u dubokoj pozadini, sa malobrojnom posadom.

Dragocene podatke o Baču, trvđavi i podgrađu ostavio je Evlija Čelebi. Tokom posete Bača 1665. godine, zapisao je, između ostalog:

„To je divna tvrđava na jednom jezeru koje dobiva vodu iz Dunava, ima četvorougaoni oblik, a sva je sazidana od cigle… U ovom gradu nalazi se još jedna velika kula; to je prava kosmorama, koja je okrenuta prema jezeru. Na njoj se nalazi divno odmaralište poput carskog. To je dvorac lep kao Havernek; u njemu se sastaju svi prosvećeni i iskreni prijatelji iz grada da se odmore i razonode.“

Sudeći po dokumentima i starim gravirama grad nije značajno stradao tokom oslobađanja od Osmanlija 1686. godine.

Tokom Rakocijevog ustanka Bač je pretrpeo velike gubitke, a tvrđava je više puta rušena i paljena. Nakon miniranja 1704. godine, trvđava je napuštena. Gotovo dva i po veka kradljivci su raznosili opeku i kamen.

Godine 1948. Tvrđava u Baču dobila je status spomenika kulture, čime je zaustavljeno dalje propadanje i raznošenje materijala.

Izvor: Turizam Bač
Slike: Iz lične arhive